?
Türkiye'de İslami İlimler üst başlığıyla bu alanda yapılan çalışmaların hâsılasını ortaya koymayı hedefleyen serimize Kelâm ve Mezhepler Tarihi sayıları ile devam ediyoruz. Daha önce Tefsir ve Kur'an İlimleri'ni iki cilt, Hadis konulu sayıyı tek cilt, Fıkıh sayılarını ise Osmanlı Dönemi I-II, Cumhuriyet Dönemi I-II olmak üzere dört cilt halinde yayınlamıştık. Şimdi İslami İlimler sahasının diğer önemli bir ayağı olan ve üç cilt halinde hazırladığımız Kelâm ve Mezhepler Tarihi sayılarıyla karşınızdayız. Serinin son halkasını hâlihazırda çalışmaları sürdürülen ve yine Türkiye'de İslami İlimler üst başlığıyla yayınlanacak olan Tasavvuf başlıklı sayılar oluşturacak. Bu seride Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi Türkiye'sinde yapılan İslami İlimler çalışmalarının bir envanterinin çıkarılması, bu alanı genel olarak tanımlayabilmek için mevcut çalışmaların değerlendirilmesi, henüz araştırmacıların yeteri kadar ilgisini çekmemiş kaynak ve temaların gündeme getirilmesi ve bu alana katkıda bulunmuş belli başlı kurumsal ve kişisel gayretlerin ortaya konulması amaçlanmaktadır.
Elinizdeki Türkiye'de İslami İlimler: Kelâm ve Mezhepler Tarihi III sayısının ilk makalesini "Cumhuriyet Döneminde Mezhepler Tarihi Yazıcılığı, Yeni Metodoloji Arayışları ve Sorunları" başlığıyla Sönmez Kutlu kaleme aldı. Kutlu yazısında Mezhepler tarihi yazımı alanında Cumhuriyet döneminde geliştirilen birbirinden faklı yaklaşımlar, bunun ortaya çıkardığı çalışmalar ve bu bağlamda zuhur eden sorunlar üzerine eğilmektedir. Sayının "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İslâm Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı" başlıklı ikinci makalesinde ise Osman Aydınlı, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e telif edilen Makâlât ve Fırâk kitaplarını tespit ederek mezhepleri anlamaya yönelik yapılan tasnifler üzerinde durmuş ve eserlerde takip edilen metotları değerlendirdi. Mehmet Kalaycı "Osmanlı'da Eş'arîlik - Mâturîdîlik İhtilafı Edebiyatı" başlıklı yazısında, yazarlarının ait olduğu toplumsal bağlam ile metin arasındaki ilişkiyi tespit eden bağlamsal bir analiz yöntemi kullanarak Osmanlı'da Eş'arîlik-Mâturîdîlik ihtilafı bağlamında üretilmiş edebiyatın genel bir dökümünü ortaya koydu. Doğan Kaplan "Alevîlerin Osmanlı'da Oluşturdukları İtikadî Literatür" başlığını taşıyan makalesinde ise Alevîliğin temel yazılı literatürünü, Türkiye Diyanet Vakfı tarafından Alevî-Bektaşî Dizisi adıyla yayımlanan ve yine Alevîlerce muteber sayılan bazı diğer eserler üzerinden değerlendirdi. Rifat Türkel "Osmanlı Vehhâbîlik Literatürü" başlıklı yazısında, Vehhâbilik üzerine yapılan çalışmalarda batılı seyyah ve yazarları ile Vehhâbilerin kaynaklarının ön plana çıkması sebebiyle, Osmanlı özelinde Vehhâbilik literatürünü belirlemeyi, tasnif etmeyi ve bu literatürü tanıtmayı amaçladı. Adem Arıkan "Çağdaş İslâmî Akımlar Literatürü" başlıklı makalesinde, bu alanda genele yönelik olan literatür ile birlikte, akımların her biriyle ilgili müstakil yapılmış çalışmalar üzerine de yoğunlaşarak alana dair mevcut geniş literatürden seçme yapmak suretiyle değerlendirmelerde bulundu. Nurullah Ardıç "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Hilafet Tartışmaları: Eleştirel Bir Değerlendirme" başlıklı makalesinde önce II. Meşrutiyet dönemi ve Cumhuriyet'in ilk yıllarında Türkiye içinde ve dışında yaşanan hilafet tartışmalarına temel teşkil eden birincil metinleri tanıtırken, ardından Türkiye içinde ve dışında özellikle XX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkıp gelişen ikincil literatüre yönelik eleştirel değerlendirmelerde bulundu. İhsan Timür "Osmanlı Maturidî Kelam Geleneğine Yansımalarıyla el-Akîdetü't-Tahâvîyye Şerhleri" başlıklı yazısında Ebû Cafer et-Tahâvînin el-Akîde adlı kısa metni üzerine yazılmış şerh literatürünü Osmanlı Kelâm literatürüne yansımasıyla birlikte ele aldı. Sayının "Osmanlı Mehdîlik Literatürü" başlıklı son makalesinde Eyüp Öztürk, çok farklı tarihlerde kaleme alınan yirmi civarında mehdîlik risalesini değerlendirdi.
Türkiye'deki Kelâm ve Mezhepler Tarihi çalışmalarını konu edinen bu sayıların söyleşileri Prof. Dr. İlyas Çelebi, Prof. Dr. Şerafettin Gölcük ve Prof. Dr. Ethem Ruhi Fığlalı gibi sahanın öncü isimleriyle gerçekleştirildi. Söyleşilerde değerli hocalarımızın akademik çalışmalarının seyrini, Türkiye'deki ve dünyadaki kelâm çalışmaları üzerine düşüncelerini, kazanımlar, sorunlar ve öneriler çerçevesinde bugünkü ve gelecekteki kelâm çalışmalarının gidişatı üzerindeki görüşlerini bulacaksınız. Elinizdeki Türkiye'de İslami İlimler:Kelâm ve Mezhepler Tarihi III sayısında Prof. Dr. Ethem Ruhi Fığlalı ile yapılan söyleşiyi okuyabilirsiniz.
Derginin son kısmında ise Türkiye araştırmaları üzerine Ocak 2017 - Haziran 2017 tarihleri arasında yayınlanan dergi ve makalelerin içeriklerini toplu halde görebileceğiniz bir ek bulacaksınız.
Türkiye'de İslami İlimler: Kelâm ve Mezhepler Tarihi sayılarında çeşitli nedenlerden ötürü yer verilemeyen, ancak kelâm ve mezhepler literatürü çerçevesinde zikredilmesi gereken bazı alanlar, türler ve eserler de vardır. Bu makaleler en başta henüz sayının planlama aşamasında gündeme alındı ve ilgili müelliflere siparişleri yapıldı, ancak çeşitli sebeplerden dolayı süreç neticelenip yazılar sayıya dahil edilemedi. Şüphesiz Osmanlı kelâmı ve mezhepler tarihi üzerinde yapılacak her çalışmayı bekleyen ilk sorun bu alanda mevcut olan envanterin çıkarılması düzeyinde görülen ciddi araştırma eksikliği ve bunu başarma iddiasına sahip akademik ilgi ve birikimdir. Son yıllarda bu alana dair ilgi artsa da hala araştırma yöntemi ve üslûbuna dair yeterli sayıda öncü örnekler ortaya çıkmamıştır. Türkiye'deki yazma eserlerin kataloglama ve dijitalleştirilmesinde arzu edilen gelişmelerin ancak son yıllarda başlamasının da bunda etkili olduğunu unutmamak gerekir. Osmanlı kelamına ve mezhepler tarihine dair genel makalelerin yokluğu yanı sıra önemli eserler veren kelâmcılara, şerh ve haşiye gelenekleri oluşturan eserlere, önemli tartışma konularına (mesâil) ve kelâmcıların gündemine dair çalışmalar da yapılamamıştır. Elinizdeki bu çalışma her türlü eksikliğine rağmen mevcut durumun görece bir resmini vermekte, eksikleri göstermekte ve yapılacak çalışmalara ışık tutmaktadır. Bu sayının çıkmasını sağlayan yazarlara, hakemlere, ajans görevlilerine, yayın ve danışma kuruluna teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kelâm ve Mezhepler Tarihi sayılarının hazırlanmasında baştan sona gösterdiği gayretten ötürü sayı editörü Doç. Dr. Osman Demir'e bilhassa teşekkür ederiz.
Türkiye'de İslami İlimler serisinin Tasavvuf sayısında görüşmek üzere
Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi
